Ο ύπνος είναι τόσο σημαντικός για την επιβίωσή μας όσο είναι το φαγητό και το νερό, για αυτό το λόγο δεν πρέπει να μας φαίνεται καθόλου περίεργο το γεγονός ότι ξοδεύουμε περίπου το ένα τρίτο της ζωής μας στον ύπνο.

Τι συμβαίνει στο σώμα μας λοιπόν όταν κοιμόμαστε;

• Ο εγκέφαλος αποθηκεύει νέες πληροφορίες και απαλλάσσεται από τα τοξικά απόβλητα.
• Τα νευρικά κύτταρα επικοινωνούν και αναδιοργανώνονται, γεγονός που υποστηρίζει την υγιή λειτουργία του εγκεφάλου.
• Το σώμα επιδιορθώνει τα κύτταρα, αναπληρώνει τη χαμένη ενέργεια και απελευθερώνει μόρια όπως οι ορμόνες και οι πρωτεΐνες.

Αυτές οι βιολογικές διαδικασίες είναι τόσο κρίσιμες για την υγεία μας που χωρίς αυτά, το σώμα μας δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει σωστά.

Σε αυτό το άρθρο εμβαθύνουμε σχετικά με τη σημασία του ύπνου στην φυσική και ψυχική μας υγεία, απαντάμε στο ερώτημα "γιατί κοιμόμαστε" και αναλύουμε τις επιπλοκές που μπορεί να φέρει στην υγεία μας η συσσωρευμένη στέρηση ύπνου.

Ξεκινάμε!

Γιατί κοιμόμαστε; 

Ακόμα και σήμερα, τα στοιχεία που παραμένουν άγνωστα σχετικά με το σκοπό του ύπνου είναι πολλά. Ωστόσο, κάτι στο οποίο συμφωνούν όλοι οι επιστήμονες είναι ότι η εξήγηση στο γιατί κοιμόμαστε, δεν έχει μόνο μια απάντηση. Υπάρχουν πολλοί βιολογικοί λόγοι πίσω από την ανάγκη των ανθρώπων -αλλά και όλων των έμβιων όντων- να κοιμούνται. 

Προς το παρόν, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι ο ύπνος βοηθά το σώμα με διάφορους τρόπους. Οι πιο εξέχουσες θεωρίες στο ερώτημα "γιατί κοιμόμαστε" περιγράφονται παρακάτω.

1. Διατήρηση της ενέργειας

Σύμφωνα με τη θεωρία διατήρησης της ενέργειας, χρειαζόμαστε ύπνο για να εξοικονομήσουμε ενέργεια. Ο ύπνος μάς επιτρέπει να μειώσουμε τις θερμιδικές ανάγκες του σώματός μας περνώντας μέρος του χρόνου μας λειτουργώντας με χαμηλότερο μεταβολισμό.

Αυτή η ιδέα υποστηρίζεται από τον τρόπο με τον οποίο ο μεταβολικός μας ρυθμός πέφτει κατά τη διάρκεια του ύπνου. Έρευνες υποδηλώνουν ότι 8 ώρες ύπνου για τα ανθρώπινα όντα μπορούν να παράγουν ημερήσια εξοικονόμηση ενέργειας 35% σε πλήρη εγρήγορση.

Η θεωρία διατήρησης της ενέργειας του ύπνου υποδηλώνει ότι ο κύριος σκοπός του ύπνου είναι να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας του ατόμου κατά τη διάρκεια χρονικών περιόδων που δεν είναι ικανό να κυνηγήσει την τροφή του, όπως π.χ. το βράδυ. 

2. Αποκατάσταση των κυττάρων

Μια άλλη θεωρία, που ονομάζεται "θεωρία αποκατάστασης", λέει ότι το σώμα χρειάζεται τον ύπνο για να αποκατασταθεί.

Η ιδέα είναι ότι ο ύπνος επιτρέπει στα κύτταρα να επισκευαστούν και να αναγεννηθούν. Αυτό υποστηρίζεται από πολλές σημαντικές διαδικασίες που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του ύπνου, όπως:

• Η μυϊκή αποκατάσταση
• Η πρωτεϊνοσύνθεση
• Η ανάπτυξη μυϊκού ιστού
• Η απελευθέρωση ορμονών

3. Εύρυθμη λειτουργία του εγκεφάλου 

Η θεωρία της πλαστικότητας του εγκεφάλου λέει ότι ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη λειτουργία του εγκεφάλου. Συγκεκριμένα, επιτρέπει στους νευρώνες ή στα νευρικά κύτταρα, να αναδιοργανωθούν.

Όταν κοιμάστε, το γλεμφικό σύστημα του εγκεφάλου μας (εκκαθάριση αποβλήτων) απομακρύνει τα απόβλητα από το κεντρικό νευρικό σύστημα και αφαιρεί τα τοξικά υποπροϊόντα από τον εγκέφαλό μας, τα οποία συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό επιτρέπει στον εγκέφαλό μας να λειτουργεί καλά όταν ξυπνάμε και να νιώθουμε αναζωογονημένοι. 

Πιο συγκεκριμένα, μια έρευνα δείχνει ότι ο ύπνος συμβάλλει στη λειτουργία της μνήμης μετατρέποντας τις βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις σε μακροπρόθεσμες αναμνήσεις, ενώ διαγράφει ή ξεχνάει τις περιττές πληροφορίες που σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαν να συγχίσουν το νευρικό σύστημα.

Ο ύπνος επηρεάζει πολλές πτυχές της λειτουργίας του εγκεφάλου, όπως:

• Μάθηση
• Μνήμη
• Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων
• Δημιουργικότητα
• Ικανότητα λήψης αποφάσεων
• Συγκέντρωση

4. Συναισθηματική ευεξία

Ομοίως, ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη συναισθηματική υγεία. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, η εγκεφαλική δραστηριότητα αυξάνεται σε περιοχές που ρυθμίζουν τα συναισθήματα, υποστηρίζοντας έτσι την υγιή λειτουργία του εγκεφάλου και τη συναισθηματική σταθερότητα.

Ένα παράδειγμα του πώς ο ύπνος μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση των συναισθημάτων εμφανίζεται στην αμυγδαλή. Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου, που βρίσκεται στον κροταφικό λοβό, είναι υπεύθυνο για την απόκριση του φόβου και είναι αυτό που ελέγχει την αντίδρασή σου όταν αντιμετωπίζεις μια αντιληπτή απειλή, όπως μια στρεσογόνα κατάσταση.

Όταν λοιπόν κοιμάσαι αρκετά, η αμυγδαλή μπορεί να ανταποκριθεί με έναν πιο προσαρμοστικό και ήπιο τρόπο, ενώ αν στερείσαι του ύπνου, σε μια συνθήκη άγχους είναι πολύ πιθανό ότι η αμυγδαλή θα αντιδράσει υπερβολικά.

Έρευνες δείχνουν ότι ο ύπνος και η ψυχική υγεία είναι αλληλένδετες. Από τη μία πλευρά, οι διαταραχές ύπνου μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση και την εξέλιξη προβλημάτων ψυχικής υγείας, αλλά από την άλλη, τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορούν επίσης να συμβάλουν σε διαταραχές του ύπνου. Η σχέση είναι αμφίδρομη.

5. Διατήρηση του βάρους

Ο ύπνος επηρεάζει επίσης το βάρος σου ελέγχοντας τις ορμόνες της πείνας. Αυτές οι ορμόνες περιλαμβάνουν τη γκρελίνη, η οποία αυξάνει την όρεξη μας σου για φαγητό και τη λεπτίνη, η οποία αυξάνει το αίσθημα του κορεσμού μετά το φαγητό.

Κατά τη διάρκεια του ύπνου, η γκρελίνη μειώνεται επειδή καταναλώνεις λιγότερη ενέργεια από ό,τι όταν είσαι ξύπνιος/α. Η έλλειψη ύπνου, ωστόσο, ανεβάζει τη γκρελίνη και καταστέλλει τη λεπτίνη με αποτέλεσμα αυτή η ανισορροπία να σε κάνει πιο πεινασμένο, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο να καταναλώσεις περισσότερες θερμίδες και εν τέλη να πάρεις βάρος.

Μια πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι η χρόνια στέρηση ύπνου, ακόμη και όταν αυτή είναι τόσο σύντομη όσο π.χ. πέντε νύχτες κακού ύπνου, μπορεί να σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας, μεταβολικού συνδρόμου και διαβήτη τύπου 2. 

6. Σωστή λειτουργία της ινσουλίνης

Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που βοηθά τα κύτταρά να χρησιμοποιούν τη γλυκόζη ως πηγή ενέργειας για το σώμα μας. Κατ'επέκταση, η έλλειψη ύπνου προκαλεί διαταραχές στην ινσουλίνη που ρυθμίζουν και μεταβολίζουν τη γλυκόζη με αποτέλεσμα να οδηγεί σε υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και τελικά σε διαβήτη τύπου 2. 

Ο καλός ύπνος μπορεί να προστατεύσει από την αντίσταση στην ινσουλίνη και διατηρεί τα κύτταρα υγιή, ώστε να μπορούν να προσλαμβάνουν εύκολα γλυκόζη. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί λιγότερη γλυκόζη, βοηθώντας το σώμα να ρυθμίσει τη συνολική γλυκόζη στο αίμα.

7. Ανοσία

Ένα υγιές και ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα εξαρτάται έντονα από τον ύπνο. Έρευνες δείχνουν ότι η στέρηση ύπνου μπορεί να αναστείλει την ανοσολογική απόκριση και να κάνει το σώμα ευαίσθητο στα μικρόβια.

Όταν κοιμόμαστε το σώμα μας παράγει κυτοκίνες (κυτταροκίνες), κάποιες ορμόνες που καταπολεμούν τις λοιμώξεις και τις φλεγμονές, καθώς και ορισμένα αντισώματα και κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Όλα αυτά μαζί προλαμβάνουν κάθε πιθανή ασθένεια καταστρέφοντας τα επιβλαβή μικρόβια.

Γι' αυτό και ο ύπνος είναι τόσο σημαντικός όταν είμαστε άρρωστοι ή αγχωμένοι. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, το σώμα χρειάζεται ακόμη περισσότερα κύτταρα ανοσίας και πρωτεΐνες. 

[Διάβασε: 8 Τρόποι που η Κουβέρτα Βαρύτητας Μειώνει το Στρες]

8. Υγεία της καρδιάς

Αν και τα ακριβή αίτια δεν είναι ξεκάθαρα, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο ύπνος υποστηρίζει την υγεία της καρδιάς. Αυτό προκύπτει από τη σχέση μεταξύ καρδιακών παθήσεων και κακού ύπνου.

Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στην Αμερική (CDC) αναφέρουν ότι ο μέσος ενήλικας χρειάζεται 7 ώρες ύπνου τη νύχτα. Η λήψη λιγότερων ωρών από αυτό σε τακτική βάση μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας, πολλά από τα οποία μπορεί να βλάψουν την υγεία της καρδιάς.

Συγκεκριμένα, η έλλειψη ύπνου σχετίζεται με παράγοντες κινδύνου για καρδιακές παθήσεις, όπως:

• Υψηλή πίεση του αίματος
• Αυξημένη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος
• Αυξημένη φλεγμονή
• Αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης
• Αύξηση βάρους
• Αντίσταση στην ινσουλίνη

[Διάβασε: Τι είναι το Χρέος Ύπνου και πώς θα Ξεχρεώσεις]

Τι συμβαίνει όταν κοιμόμαστε;

Όταν κοιμόμαστε το σώμα περνά από τέσσερα στάδια ύπνου τα οποία επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτός ο κύκλος έχει χρονική διάρκεια από 70 έως 120 λεπτά. 

Το μοτίβο περιλαμβάνει δύο κύριες φάσεις του ύπνου:

1. Ύπνο χωρίς ταχεία κίνηση των ματιών (non-REM) και
2. Ύπνο REM (με ταχεία κίνηση των ματιών).

Τα τέσσερα στάδια του ύπνου περιλαμβάνουν τρία στάδια ύπνου non-REM και ένα στάδιο ύπνου REM.

Όπως υποδηλώνουν τα ονόματα, ο ύπνος non-REM χαρακτηρίζεται από την απουσία οφθαλμικών κινήσεων, ενώ ο ύπνος REM, (είναι επίσης το στάδιο που ονειρευόμαστε) χαρακτηρίζεται από την ταχεία κίνηση των ματιών και την έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα.

Τα τέσσερα στάδια του ύπνου είναι συνοπτικά τα εξής:

Στάδιο 1: Ύπνος non-REM

Το στάδιο 1 εμφανίζεται όταν πέφτουμε για πρώτη φορά για ύπνο. Καθώς το σώμα σας μπαίνει σε ελαφρύ ύπνο, τα εγκεφαλικά κύματα, ο καρδιακός ρυθμός και οι κινήσεις των ματιών επιβραδύνονται.

Αυτή η φάση διαρκεί περίπου 7 λεπτά.

Στάδιο 2: Ύπνος non-REM

Αυτό το στάδιο περιλαμβάνει τον ελαφρύ ύπνο λίγο πριν από τον βαθύ ύπνο.

Η θερμοκρασία του σώματος πέφτει, οι κινήσεις των ματιών σταματούν και ο καρδιακός ρυθμός και οι μύες συνεχίζουν να χαλαρώνουν. Επιπλέον, τα εγκεφαλικά κύματα αυξάνονται για λίγο και μετά επιβραδύνονται.

Κατά τη διάρκεια μιας νύχτας, τον περισσότερο χρόνο ύπνου τον περνάμε στο στάδιο 2.

Στάδιο 3: Ύπνος non-REM

Στα στάδια 3 και 4 αρχίζει ο βαθύς ύπνος. Τα μάτια και οι μύες δεν κινούνται και τα εγκεφαλικά κύματα επιβραδύνονται ακόμη περισσότερο.

Ο βαθύς ύπνος είναι επανορθωτικός. Το σώμα μας αναπληρώνει την ενέργειά του και επισκευάζει κύτταρα, τους ιστούς και τους μύες. Αυτή η φάση είναι απαραίτητη για να ξυπνήσουμε το πρωί και να νιώσουμε φρέσκοι και ανανεωμένοι. 

Στάδιο 4: Ύπνος REM

Αυτό το στάδιο συμβαίνει αρχικά περίπου 90 λεπτά αφού κοιμηθούμε. Τα μάτια κινούνται γρήγορα, τα εγκεφαλικά κύματα και ο καρδιακός ρυθμός αυξάνονται, ενώ η αναπνοή μας επιταχύνεται επίσης.

Τα όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας συμβαίνουν συχνά κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται επίσης πληροφορίες σε αυτό το στάδιο, καθιστώντας τες σημαντικές για τη μάθηση και τη μνήμη.

[Διάβασε: Πώς να Αυξήσεις τον Βαθύ Ύπνο]

Πόσες ώρες ύπνου χρειαζόμαστε;

Η συνιστώμενη ποσότητα ύπνου εξαρτάται από την ηλικία. Διαφέρει επίσης από άτομο σε άτομο, αλλά οι αξιόπιστες πηγές προτείνουν τις ακόλουθες ώρες ύπνου με βάση την ηλικία:

• 0 έως 3 μηνών: 14 έως 17 ώρες
• 4 έως 12 μηνών: 12 έως 16 ώρες
• 1 έως 2 έτη: 11 έως 14 ώρες
• 3 έως 5 ετών: 10 έως 13 ώρες 
• 6 έως 12 ετών: 9 έως 12 ώρες
• 13 έως 18 ετών: 8 έως 10 ώρες
• 18 έως 60 ετών: 7 ή περισσότερες ώρες
• 61 έως 64 ετών: 7 έως 9 ώρες
• 65 ετών και άνω: 7 έως 8 ώρες

Τι συμβαίνει όταν δεν κοιμόμαστε επαρκώς;

Χωρίς αρκετές ώρες ύπνου κάθε βράδυ το σώμα μας δυσκολεύεται να λειτουργήσει σωστά. Η έλλειψη ύπνου συνδέεται με χρόνια προβλήματα υγείας που επηρεάζουν την καρδιά, τα νεφρά, το αίμα, τον εγκέφαλο και την ψυχική υγεία.

Η έλλειψη ύπνου σχετίζεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο τραυματισμού τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Η υπνηλία του οδηγού, για παράδειγμα, μπορεί να συμβάλει σε σοβαρά τροχαία ατυχήματα, ακόμη και σε θάνατο.

Στους ενήλικες, η συσσωρευμένη έλλειψη ύπνου έχει συσχετιστεί με ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων υγείας, συμπεριλαμβανομένων:

• των καρδιαγγειακών προβλημάτων
• του εξασθενημένου ανοσοποιητικού συστήματος
• τον υψηλότερο βαθμό ρίσκου για παχυσαρκία και διαβήτη τύπου ΙΙ
• τη μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και ελλιπούς μνήμης
• των ψυχικών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές

Αυτές οι διαφορετικές επιπτώσεις που προκαλούνται από τη στέρηση ύπνου, αποτελούν ισχυρή απόδειξη ότι ο ύπνος δεν έχει μόνο ένα βιολογικό σκοπό αλλά στην πραγματικότητα, μέσω της πολυπλοκότητάς του, είναι ένα απαραίτητο συστατικό για την εύρυθμη λειτουργία σχεδόν όλων των συστημάτων του σώματός μας. 

Συμπέρασμα

Ο ύπνος μάς κρατά υγιείς και επιτρέπει στο σώμα και τον εγκέφαλό μας να επισκευάσει, να αποκαταστήσει και να ανανεώσει την χαμένη ενέργεια.

Με το να κοιμόμαστε κάθε βράδυ τις συνιστώμενες ώρες έχουμε τη δυνατότητα:

• να ξεκουράσουμε το σώμα μας
• να αναρρώσουμε από μια ασθένεια
• να αντιμετωπίσουμε το στρες
• να είμαστε ικανοί να λύνουμε προβλήματα που παρουσιάζονται στη ζωή μας
• να εμπλουτίζουμε τις αναμνήσεις μας και
• να βελτιώνουμε τις κινητικές μας δεξιότητες.

Ωστόσο μια βραδιά καλού ύπνου δεν ορίζεται μόνο από το πόσες ώρες κοιμηθήκαμε, αλλά και από την ποιότητα του ύπνου.  

O ύπνος είναι μια ευκαιρία να αναπτυχθείς ως άτομο, να επιλύσεις θέματα που δεν είναι σχετικά με τον ύπνο και να αναπτυχθείς πνευματικά.

Ωστόσο μια βραδιά καλού ύπνου δεν ορίζεται μόνο από το πόσες ώρες κοιμηθήκαμε, αλλά και από την ποιότητα του ύπνου.  

Αντιμετώπισε το στρες και την αϋπνία με μια κουβέρτα βαρύτητας 

Οι κουβέρτες βαρύτητας είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αντιμετωπίσεις την αϋπνία και το στρες χωρίς φάρμακα, καθώς χρησιμοποιούνται εδώ και πολλές δεκαετίες για τη βοήθεια ατόμων που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές, αυτισμό και άλλες αισθητηριακές διαταραχές.

Πως λειτουργούν;

Είναι σχεδιασμένες για να ασκούν μια ήπια και σταθερή πίεση σε ολόκληρο το σώμα όπου οι εργοθεραπευτές ονομάζουν “Βαθειά Απτική Πίεση”. Αυτή η σταθερή πίεση, χαλαρώνει το νευρικό σύστημα και βοηθάει τον οργανισμό να αυξήσει με φυσικό τρόπο τα επίπεδα της σεροτονίνης και της μελατονίνης (οι ορμόνες της ευτυχίας και του ύπνου) και παράλληλα να μειώσει τα επίπεδα της κορτιζόλης που ευθύνεται για το στρες.

Ως αποτέλεσμα, ο νους σταματάει να "τρέχει", οι καρδιακοί παλμοί πέφτουν, η διάθεση βελτιώνεται και το σώμα μπαίνει σε μια κατάσταση απόλυτης χαλάρωσης.

Επίλεξε εκείνη που ζυγίζει πιο κοντά στο 10% του σωματικού σου βάρους και αναβάθμισε τον ύπνο σου από το πρώτο κιόλας βράδυ.